✍️ حمید کریمی – خبرنگار اجتماعی
به گزارش هرمیزان ، در حالی که ایران با محدودیت‌های فزاینده منابع آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند، نگاهی به نحوه مصرف آب در بخش‌های مختلف، از عمق بحران پرده برمی‌دارد. طبق آمار رسمی منتشرشده از سوی سازمان آبفا در ابتدای سال ۱۴۰۴، بخش کشاورزی با حدود ۸۰ میلیارد مترمکعب، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور است؛ یعنی حدود ۷۷ درصد از کل منابع آبی ایران در این بخش مصرف می‌شود. این در حالی است که بخش‌های خانگی و خدماتی تنها ۹ درصد و صنعت فقط ۳ درصد از آب کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
اما آنچه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، مفهوم مهمی به نام «آب مجازی» است؛ یعنی حجم آبی که به‌صورت غیرمستقیم برای تولید محصولات، به‌ویژه محصولات کشاورزی، استفاده می‌شود. درواقع هر واحد از یک کالا، حامل میزان قابل‌توجهی آب است که در روند تولید آن مصرف شده ولی در ظاهر دیده نمی‌شود.
برای مثال، برخلاف باور عمومی، تولید گندم – محصولی استراتژیک در سبد غذایی کشور – آب بیشتری نسبت به برخی صیفی‌جات مانند هندوانه مصرف می‌کند. یافته‌های یک مطالعه از مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی نشان می‌دهد که تولید یک کیلوگرم گندم در ایران، حدود ۱۵۰۰ لیتر آب نیاز دارد، در حالی که برای هندوانه این رقم حدود ۵۰۰ لیتر است. این در حالی است که میانگین جهانی مصرف آب برای تولید گندم تنها ۹۳۰ لیتر به ازای هر کیلوگرم است؛ یعنی کشاورزی ایران در این زمینه حدود ۳۴ درصد بیشتر از متوسط جهانی آب مصرف می‌کند.
در برخی استان‌ها مانند خوزستان، کرمان و سیستان‌وبلوچستان، میزان مصرف آب برای تولید گندم حتی از ۲۶۰۰ مترمکعب به ازای هر تن فراتر رفته است. مسئله زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم بخش عمده‌ای از زمین‌های گندم‌کاری کشور، در مناطقی با تنش شدید آبی قرار دارند.
در مقابل، استان‌هایی نظیر مازندران و گلستان با بهره‌گیری بهینه از منابع، عملکرد موفق‌تری داشته‌اند و توانسته‌اند با مصرف کمتر آب، تولید مطلوبی داشته باشند. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که اصلاح الگوی کشت و انتخاب مناطق مناسب برای تولید محصولات پرمصرف، می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت بحران آب ایفا کند.
از سوی دیگر، در خصوص محصولاتی مثل هندوانه، به گفته حسین اصغری، معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی، استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و نواری در استان‌های جنوبی باعث شده که میانگین مصرف آب به حدود ۵۶۰۰ مترمکعب در هکتار برسد؛ رقمی که نسبت به گذشته بهبود قابل‌توجهی یافته است.
در چنین شرایطی، بازنگری در سیاست‌های کشاورزی و اجرای برنامه‌های هوشمندانه در زمینه آبیاری و الگوی کشت، ضرورتی انکارناپذیر است. چنانچه این روند ادامه یابد و بی‌توجهی به واقعیت‌های اقلیمی و محدودیت‌های آبی تداوم داشته باشد، نه تنها منابع حیاتی کشور آسیب خواهند دید، بلکه امنیت غذایی نیز با تهدید جدی روبه‌رو می‌شود.
ارتقای آگاهی کشاورزان درباره مصرف آب مجازی، انتخاب منطقه مناسب کشت، به‌کارگیری روش‌های نوین و توسعه سیاست‌های پایدار، کلید برون‌رفت از بحران پیش‌روست. اکنون زمان تصمیم‌گیری هوشمندانه برای آینده‌ای پایدار است.